Powiat Działdowski

Wojna polsko-bolszewicka, trwająca od 14 lutego 1919 r. do zawieszenia działań wojennych w dniu 18 października 1920 r. i ostatecznie zakończona w dniu 18 października 1921 r. podpisaniem traktatu w Rydze, była niczym innym, jak próbą uczynienia z naszego, odradzającego się państwa kolejnej, sowieckiej republiki. Przełomową bitwą, która zadecydowała o klęsce bolszewików, była Bitwa Warszawska, określana mianem Cudu nad Wisłą, rozegrana została w dniach 13-25 sierpnia 1920 r.

Bolszewicy na działdowskim rynku

Na wojnę z Polską bolszewicy skierowali nie tylko zaprawione w bojach dywizje, ale także Komintern, w skład którego wchodzili polscy komuniści. Ich zadaniem było wyzwolenie tzw. ludzi pracy spod pańskiego jarzma. Właśnie 13 sierpnia 1920 r., po opuszczeniu Działdowa przez polskie władze miejskie i po klęsce wojsk wchodzących w skład Grupy Operacyjnej „Działdowo”, dowodzonej przez płk. Eugeniusza Habicha do miasta wkroczyli bolszewicy, którzy przekazali cywilną władzę nad miastem Niemcom, zachowując władzę polityczno-wojskową dla siebie. [1]

19 sierpnia 1920 r., zawiązany został w mieście przez komisarza o nazwisku Pomeroff Tymczasowy, ew. Wojenny, Komitet Rewolucyjny w Działdowie (rewkom), działający równorzędnie z niemieckimi władzami miejskimi. W skład rewkomu weszli: Ernst Matzner, ew. Metrner lub Matener (przewodniczący), Hermann Schledzewski i Paul Müller (członkowie).

Zadaniem działdowskiego rewkomu było oprócz politycznego zarządzania miastem, zorganizowanie biura werbunkowego dla chętnych do wstąpienia w szeregi bolszewickiej armii. Bolszewickie panowanie nie trwało długo, ponieważ komitet przestał istnieć już 21 sierpnia 1920 r. Jego członkowie oraz członkowie niemieckich władz miejskich pod osłoną wojsk bolszewickich zbiegli do Niemiec. Tę wspólną, paniczną ucieczkę przed wojskiem polskim opisał w satyryczny sposób Włodzimierz Perzyński w felietonie Przysięga w Działdowie.[2]  

Zgodnie z treścią Komunikatu Sztabu Generalnego Wojska Polskiego z dnia 25 sierpnia 1920 r., działdowscy „bolszewicy-rekruterzy” zostali wydani stronie polskiej, postawieni przed doraźnym sądem wojennym i skazani na śmierć.[3]

BP

[1] W. Zawadzki, Pomorze 1920, Warszawa 2015.

[2] W. Perzyński, Przysięga w Działdowie w: tegoż,  Kłopoty ministrów, Warszawa 1921.

[3] Szerzej o losach bolszewików – zdrajców w: T. Żenczykowski, Dwa komitety 1920–1944. Polska w planach Lenina i Stalina, Warszawa 1983 (drugi obieg).